Blog

Yelken adları Yelkenler ve Sabit Olmayan Donanımlar :

İkisi direğin önünde flok (cenova) ve balon olmak üzere, diğeri arkasında ana yelken olmak üzere iki üçgen yelkenden ibaret olup, ana yelkenin iki yakası direğe ve bumbaya bağlanmıştır.

Yelken özel keten, pamuk, kevler kumaşlardan yapılmış üçgen dokudur ve her kenarına yaka denir.

Günümüzde en çok kullanılan üçgen yelkenlerdir. Baş istralyalara basılanlar, direğe basılanlar ve balon dediğimiz sadece üç noktadan bağlı yelkenlerdir. Direğe basılanlar direğin adı ile adlandırılır. Baş istralyaya (direğin tepesini teknenin başına bağlayan paslanmaz çelik halat) basılan yelken floktur. Flok’un alt tarafı güverteyi sıyıracak kadar aşağıda olursa genova adını alır.

Ana direğe basılan yelken de ana yelkendir. Balonlar ise simetrik ve asimetrik olarak iki çeşittir.

1. Ana yelken
2. Flok
3. Cenova
4. Balon
   • Simetrik
   • Asimetrik

 

Ana yelken : 

Yelkenli teknelerde genellikle bir ana direk ve iki adet yelken vardır. Direğe basılan esas olarak sayılan yelkene ana yelken denir. Ana yelken ipleri yani iskotalar yardımıyla kontrol edilir. Adını basıldığı direğin adından alır. Yani ana direğe basılan yelkene ana yelken deriz.. Teknenin ana direği üzerindeki kanaldan direk tepesine basılıp çıkarılır. Teknenin dengesinin kontrolünde önemli görev yapar.

Flok : 

Flok ana yelkenin ön tarafında bulunan küçük yelkene verilen addır. Şayet ön yelken çarmıh ayakları ile baş ıstralya arasında kalıyorsa bu yelkeni flok olarak adlandırırız. Flok, yelkenli teknenin rüzgâr üstüne doğru seyrini kolaylaştırır.  Baş istralyaya (direğin tepesini teknenin başına bağlayan paslanmaz çelik halat ) basılan yelkendir.

 

Cenova : 

Cenova yelken de flok gibi ana yelkenin ön tarafında yer alır.  Flok ve cenova arasındaki fark tamamen alansal bir farktır. Eğer ön yelken çarmıh ayaklarını geçiyorsa bunu  cenova olarak adlandırırız.

Floklar ve Genovalar

Flok teknenin başındaki istralya’ya (Teknenin başından direk tepesine bağlanan paslanmaz tel) çekilen üçgen bir yelkendir. Bu yelkenin ıskota köşesi, direğin hizasını geçmez. Direk hizasını geçtiğinde Cenova (Genoa, Genova) adını alır. Sarmalı (furling) yelken donanımları çıktıktan ve teknede vinç kullanımı yaygınlaştıktan sonra teknelerde genellikle genova kullanılır olmuştur. Rüzgar arttığında gerektiği kadar küçültülerek bir nevi camadan vurulur ve flok haline gelir. Yelkende sağladığı kolaylıkların yanı sıra bazı dezavantajları da vardır.

Donatılmış hali ile ikinci bir istralya veya trinket yoksa yelken değişimi çok zor yapılır. Sarma ile genovayı bir flok haline getirseniz bile toru çok fazla olduğundan sert havalarda görevini hakkı ile yapamaz. Diğer açıdan baktığınızda ise dümen başında otururken, istediğiniz zaman kolaylıkla açıp kapatabileceğiniz bir yelkendir.

Balon 

Balon dediğimiz yelken diğer yelkenlere göre çok daha ince kumaştan yapılmış ve yelken alanı diğer yelkenlere göre çok daha fazla olan ve taknenin en başında bulunan ve sadece üç noktadan bağlı yelkenlerdir. Balon yelkenlerin amacı rüzgarın çarptığı yüzeyi genişleterek daha fazla rüzgarı içine almak ve bu sayede de tekneyi daha hızlı götürebilmektir. Genel olarak simetrik ve asimetrik olarak iki çeşittir diyebiliriz.

Yelken yakaları ve köşeleri :

Yelkenin teknenin ön tarafına (başına) bakan kenarına orsa yakası denilir. Teknenin arkasına (kıçına) bakan kenarı ise güngörmez yakasıdır. Alt kenar ise alt yaka olarak adlandırılır. Orsa yakası (ön taraf) ile alt yakayı (alt taraf) birleştiren köşe karula köşesidir. Orsa yakası ile güngörmez yakasının (arka taraf) birleştiği köşe ise (yelkenin üstü) mandar köşesidir. Güngörmez yakası ile alt yakanın birleştiği köşe ıskota köşesidir. Yelkenler üç köşeden bağlanırlar ve yine bu üç köşeden rüzgara göre trim edilirler (ayarlanırlar). Bir üçgen çizerek kenarlarını ve köşelerini üstüne yazarsanız anlaşılması kolaylaşır. Bir takım terimlerle sizi sıkmak istemem ama diğer bölümlerde tarif vermeden bu isimleri kullanacağım. Bu kısımlar başka isimlerle de adlandırılırlar, zaman içinde konuşuldukça, çalışıldıkça öğrenilir.

Yelken Yakaları

Yelkenin üç köşesi aşağıdaki gibi adlandırılır:

 

Orsa Yakası : 

Yelkenin teknenin ön tarafına (başına) bakan kenarına orsa yakası denilir. Ana yelkenin direk ile temas eden sabit ve dikey kenarı olup, cenova veya floklarda ise baş ıstralyaya tespit olun kenerdır.

Orsa Yakası:

Yelkenin sabit, dikey kenarıdır. Anayelkende direk boyunca, Cenovada ise baş ıstıralya boyunca uzanır.
Orsa Yakası Yelkenin dikey kenarı olup, ana yelkende direğe, floklarda ise baş ıstralyaya tespit olunur.

 

Güngörmez Yakası :

Teknenin arkasına (kıçına) bakan kenara ise güngörmez yakası denir. Yelkenin daima serbest olan üçüncü kenarı olup, ana yelkende direk başından bumba ucuna, cenova ve floklarda ise yelkenin yukarıdaki ucundan ıskotanın bağlandığı yere kadar uzanan kenarıdır.

Güngörmez Yakası Mandar yakası ile iskota yakası arasında kalan, serbest yakadır. Birçok trim ayarı bu yakanın durumuna göre yapılır.

Güngörmez Yakası Yelkenin daima serbest olan üçüncü kenarı olup, ana yelkende direk başından bumba ucuna, floklarda ise yelkenin yukarıdaki ucundan ıskotanın bağlandığı yere kadar uzanan kenarıdır.

Alt Yaka Yakası : 

Yelkenin suyla paralel olan kenarına ise alt yaka denir. Yelkenin yatay yöndeki alt kenarı olup floklarda serbest, ana yelkende ise bumbaya tespit olunmuştur.

Alt Yaka Karula yakası ile iskota yakası arasında kalan kenardır. Anayelkende bumba boyunca, cenova’da ise güverte boyunca uzanır. Güngörmez Yakası: Mandar yakası ile iskota yakası arasında kalan, serbest yakadır. Birçok trim ayarı bu yakanın durumuna göre yapılır.

Alt Yaka Yelkenin yatay yöndeki alt kenarı olup floklarda serbest, ana yelkende ise bumbaya tespit olunmuştur.

Alt Yaka Karula yakası ile iskota yakası arasında kalan kenardır. Anayelkende bumba boyunca, cenova’da ise güverte boyunca uzanır.

 

 

Yelken Köşeleri

Yelkenin üç köşesi aşağıdaki gibi adlandırılır:

Karula Köşesi :

Orsa yakası (ön taraf) ile alt yakayı (alt taraf) birleştiren alt köşe  karula köşesidir. Yelkenin alt ön ucundan tespit edildiği köşedir. Karula köşesi ana yelkende bumbanın direkle birleştiği nokta iken; floklarda ise baş ıstralyanın güverte ile birleştiği uca bağlanır.

Karula Yakası (Tack) :

Karula yakası, yelkenin alt köşesinde bulunur. Anayelkende Bumba ile direğin birleşim noktasında iken, cenovada baş ıstıralya ile güvertenin birleşim noktasındadır.

Yelkenin alt ön ucundan tespit edildiği köşe olup, ana yelkende bumbanın direkle birleştiği ucuna; floklarda ise baş ıstralyanın güverte ile birleştiği uca bağlanır.

Karula Yakası (Tack) Karula yakası, yelkenin alt köşesinde bulunur. Anayelkende Bumba ile direğin birleşim noktasında iken, cenovada baş ıstıralya ile güvertenin birleşim noktasındadır.

 

Mandar Köşesi :

Orsa yakası ile güngörmez yakasının (arka taraf) birleştiği köşe ise (yelkenin üstü) mandar köşesidir. Yelkenin yukarı basılmasını sağlayan mandar ipinin bağlandığı ve aynı zamanda orsa ile güngörmezin birleştiği köşedir. Yani yelkenin en üst köşesidir.

Mandar Yakası (Head)  Mandar ipinin bağlandığı, yelkeni yukarı basmaya yarayan yakadır. Anayelkende bu yaka direğin en tepesine ulaşır. Cenovada ise baş ıstıralya ile direğin birleşim noktasına kadar yükselir.

Mandar Yakası Yelkenin yukarı basılmasını sağlayan mandar ipinin bağlandığı ve orsa ile güngörmezin birleştiği köşedir.

Mandar Yakası (Head)  Mandar ipinin bağlandığı, yelkeni yukarı basmaya yarayan yakadır. Anayelkende bu yaka direğin en tepesine ulaşır.

Cenovada ise baş ıstıralya ile direğin birleşim noktasına kadar yükselir.

 

Iskota Köşesi :

Güngörmez yakası ile alt yakanın birleştiği köşe ıskota köşesidir.  Yelkenin ıskota halatının bağlandığı köşedir. Iskota halatı, yelkenin rüzgara göre yönünün ve açısını belirlememizi sağlayan halattır. Aynı zamanda rüzgara doğru yükselirken yelkenin kanat gibi şeklini korumak için yelkenin alt yakasını aşağı doğru çeker. Iskota köşesi özellikle Cenova önemlidir. Çünkü her kontra değişiminde (rüzgar yönünün değişiminde) cenova yer değiştirme durumunda olduğundan; bir iskota sancak tarafa döşenirken, diğer iskota iskele tarafa döşenir. Bu nedenle iskota yakasına iki iskota bağlanır.

İskota Yakası (Clew)  İskota yakası, yelkenin yönünün ve açısının ayarlandığı köşedir. Bu köşeye anayelkende arka yaka gergisi bağlaırken, cenovada iskota bağlanır. İskota yakası, cenovada özellikle önemlidir. Her kontra değişiminde, yani rüzgarın yönünün her değişişinde cenova yer değiştirmek durumundadır. Bir iskota sancak tarafa döşenirken, diğer iskota iskele tarafa döşenir. Bu nedenle iskota yakasına iki iskota bağlanır.

İskota Yakası (Clew)  İskota yakası, yelkenin yönünün ve açısının ayarlandığı köşedir. Bu köşeye anayelkende arka yaka gergisi bağlaırken, cenovada iskota bağlanır. İskota yakası, cenovada özellikle önemlidir. Her kontra değişiminde, yani rüzgarın yönünün her değişişinde cenova yer değiştirmek durumundadır. Bir iskota sancak tarafa döşenirken, diğer iskota iskele tarafa döşenir. Bu nedenle iskota yakasına iki iskota bağlanır.

Iskota Yakası Yelkenin ıskotasının bağlandığı köşedir. Iskota halatı, yelkenin rüzgara göre konumunu belirlememizi sağlayan halattır. Aynı zamanda rüzgara doğru yükselirken yelkenin kanat gibi şeklini korumak için yelkenin alt yakasını aşağı doğru çeker. Iskota yakası:

• Ana yelkende bumbanın en gerideki ucu
• Floklarda ise alt yaka ile güngörmezin birleştiği köşedir.

 

 

Video: https://www.youtube.com/watch?v=RtvYBjgzuyU&t=22s

 

 

 

Ana Yelken donatılması

Ana yelken olarak kullanılan birçok biçim varsa da, en yaygın kullanılan üçgen (bermuda veya markoni) yelkendir. Ana direğin (grandi) arkasında bulunan kanallara ve direğe dik olarak bağlanmış bumbaya takılarak kullanılır. Ana yelken adını ana direğe basılmasından alır, büyüklüğü ile bir ilişkisi yoktur. Modern gezi teknelerinde bumbanın rahatsızlık vermesini engellemek için bumba boyları kısalmış ve başa deymeyecek şekilde yükseltilmiştir. Bu teknelerde ana yelken, ön üçgen alanına (teorik flok/genova alanı) oranla küçüktür.

Bumbada ve ana direkteki kanallar, makara veya gradin halatı denilen ve yelkenin orsa (ön) yakasına ve alt yakasına dikilen halatların kanala geçirilmesi amaçlıdır. Yeni teknelerin bazılarında bumbadaki kanallar kaldırılmıştır.

Teknenin en uzun direği grandi veya ana direktir. En uzun direğin önünde direk varsa pruva direği, arkasında direk varsa mizana direği adını alır. Uskunalarda ana direk ve pruva direği, keçlerde ana direk ve mizana direği vardır. Daha fazla direkli teknelerde ana direk genellikle ortaya yakın bir yerdedir. Önünde pruva direği arkasında mizana yer alır. Gradin: yelkenin kenarlarına verilen ad.

Ana yelkenin alt yakasında bulunan makaralar (veya gradin halatı) bumbanın direk tarafından, yelkenin ıskota köşesinden başlayarak takılır. Yelkenin ıskota köşesi bumbadaki mapaya veya ayar için kullanılacak halata bağlanır. Ana yelkenin alanını arttırabilmek için güngörmez (arka) yakası kavisli kesilmiştir ve yelkenin üst köşesi (mandar) üçgen olarak bitmez, genelikle metal bir başlık vardır. Ana yelken mandarı (halat) bu başlıktaki yuvaya bağlanır (kilit varsa kilit ile takılır). Yelkenin güngörmez yakasındaki makaralar, mandarı zaman zaman çekerek raya takılır. Orsa yakasında gradin halatı bulunan yelkenler sadece yelken basılırken raya takılır. Yelkenin karula köşesi ise direk/bumbadaki özel kancasına takılır veya halata bağlanır. Yelken kullanılmazken alt yakanın gergin olmamasına dikkat edilmelidir.

Yelkenlerin arkasında

Yelkenlerin arkasında (güngörmez yakasında) bulunan ceplere balen dediğimiz özel çıtalar takılır. Balen cepleri değişik şekilde yapılmış olabilir. Her koşulda amaç balenin cep içinde mümkün olan en sıkı konumda tutulabilmesini sağlamaktır.

Ana yelken bu şekilde hazırlandıktan sonra yelkenin büyüklüğüne bağlı olarak yaklaşık 30-50 cm iskelede ve sancakta eşit kalacak şekilde bir iskeleye bir sancağa katlanır. Mandar halatı sökülür, yelken bumba üzerinden kaymasını önleyecek kadar sıkılıkta 2 -3 kısa halatla camadan bağı ile bağlanır ve üstüne örtüsü örtülür. Ahtapot denilen lastikli bağlar kolaylık sağlamakla birlikte, bağlanırken kaçırıldığında göz çıkarmaya varabilecek yaralanmalara sebep olabilmektedir. Ayrıca yelkene baskı uygulayarak şeklinin bozulmasına neden olabilir.

Dakron yelkenler

Dakron yelkenler bu tür katlamalara dayanıklı iken, kevlar ve benzeri yelkenler, sökülerek bir boru üzerine sarılır ve o şekilde korunur. Tüm yelkenlerin en büyük düşmanı güneştir.  Kullanılmadığı zaman mutlaka güneşten korunmalıdır.

Aliminyum direklerde mandarların bir ucu direk içinden geçmekle birlikte, diğer uçları yelken basılı olmadığında açıktadır. Bu uçlar seyirde direk dibine alınabilirse de, rüzgarda direğe çarparak ses yaparlar ve yıpranırlar. Bu mandarları, tekne kullanılmıyorsa, direk dibinden ayırıp vardavelalara (teknenin yanındaki tel korkuluklar) veya bumbanın ıskota köşesine bağlamak uygun olur.

Direkteki ana yelken rayında makaraların veya gradin halatının kayması zaman içinde zorlaşabilir. en üst makara ile bir altındakinin arasına rayın yuvasında kalacak gibi bir sabun parçası keser koyarsanız sürtünme azalır. Aynı işlemi gradin halatı bulunan yelkenlerde mandar köşesindeki makara ile gradin halatı arasında da uygulayabilirsiniz.

 

 

Sarmalı sistemler

Sarmalı sistemlerde sarma halatı makarasına çok sıkı olmadan sarma yönü doğru olacak şekilde sarılır. Iskota köşesi iskele sancak ıskotalarına bağlanır. Iskotalar kaçmaması için vinçlere sabitlenir. Genovanın mandar köşesi ray üzerinde kayan makaranın üst kilidine takılır. Orsa yakası gradin halatı raydaki kanala yönlendirilir, kanala düzgün girmesine dikkat edilerek mandar yardımı ile basılır, eğer sıkışık gidiyorsa kanal sabun ile daha kaygan hale getirilebilir. Yelkenin karula köşesi sarma mekanizması hizasına geldiğinde sarma makarası üzerindeki kilide takılır. Mandar, yelkeninin orsa yakası yatay kırışıklıklar kaybolana kadar basılır ve sabitlenir. Yelken basıldıktan sonra ıskota aracılığı ile kullanılarak sarılır. Güngörmez yakasındaki güneşlik denilen genellikle renkli kumaş bandın yelkenin dışına gelmesine dikkat edilmelidir. Bu tür genovaların denizde ve demirli iken basılması kolaylık sağlar. Marinada sakin havalarda alt yakanın denize düşmemesine dikkat edilerek basılabilir.