Simetrik ve Asimetrik Balon Yelken
Kullanılması biraz daha fazla tecrübe ve ekip isteyen balon yelken konusuna kısaca bir değinelim. Simetrik balonlar rüzgarın geniş açı ile alınabildiği pupa ve geniş apazda verimli çalışırken, asimetrik balonlar daha dar açılarda verimlidir. Pupa seyrinde kalınlığı uygun olmak koşuluyla ve ekip yeterli ise 6 – 7 kuvvet havalara kadar simetrik balonlar kullanılabilir.
Asimetrik Balon
Asimetrik balon yelken genovalara çok benzer. Farkları alan olarak büyük, malzeme olarak ince ve baş istralyaya tutturulmamalarıdır. Genellikle 50 – 135 derece açılarda verimli çalışırlar. Daha geniş açılarda ana yelken tarafından rüzgar gölgelenir ve verimleri düşer. Karula köşesi bir halatla teknenin başındaki bir makaradan geçirilir. Bu halatın trimlerde kullanılacağı için vince alınması daha doğru olur. Iskota köşesi sancak ve iskele ıskotalarına bağlanır, teknenin kıçına yakın bordolardaki balon makaralarından vinçlere alınır.
Iskotalar her şeyin (genova ıskotası, çarmıklar, vardavelalar vs) dışından geçirilir. Rüzgarüstü ıskota baş ıstralyanın da dışından geçirilir. Kolay basılabilmesi için genovanın açık olması faydalı olur. Gerekirse biraz daha pupaya girilerek ana yelken arkasında da basılabilir. Mandarın genovanın rüzgar altından geçmesine dikkat edilmelidir. Karula köşesi sabitlenir, rüzgar altındaki ıskota vince bir tur sarılarak yelken basıldığında aşırı yapraklanmayacak şekilde boşu alınır ve mandar ile mümkün olduğu kadar çabuk basılır. Gerekirse vinç yardımı ile mandar köşesi direk tepesine ulaşana kadar mandar alınır. Trimi genova trimine çok benzer olmakla birlikte, hava sakinse ve rüzgar geniş açıdan alınıyorsa mandar bir miktar boşlanır, karula köşesi de bir miktar boşlanır.
Iskota yelkenin güngörmez yakası zaman zaman tersleyecek kadar boşlanır, tersledikçe ıskotanın boşu alınır. Dar açılarda orsa seyrinde olduğu gibi mandar ve karula köşesinin boşu alınarak güngörmez yakası düzleştirilir. Asimetrik balon ıskotası rüzgar çok az değilse mutlaka vince bir tur sarılarak el ile tutulur, sabitlenmez. Asimetrik balonlar da simetrik balonlar gibi karula köşeleri gönder üzerinden ıskotaya bağlanarak simetrik balonlar gibi kullanılabilirler. Asimetrik balonlar, pupada simetrik balonlar kadar verimli olmasalar da, ana yelkenin rüzgarı gölgelemesi engellenir.
Simetrik Balonlar
Simetrik balon yelkende iki ıskota köşesi ve bir mandar köşesi vardır. Rüzgar altı ıskota yine her şeyin dışından kıçtaki balon makarasına ve vince rüzgar üstü ıskota da baş istralya dışından balon makarasına ve vince alınır. Balon gönderi direğe takılır. Gönderi direğe dik açı ile tutacak şekilde üst baskı (bumbanın -gönderin serbest ucunu direğin üstüne sabitleyen halat) ve alt baskı (gönderin serbest ucunu baş üstündeki mapalara sabitleyen halat) ayarlanır. Rüzgar üstü ıskota gönder ucundan geçirilir ve baş istralyaya dayanmayacak kadar ıskotası serbest bırakılır. Rüzgar altında genovanın (veya ana yelkenin) altından mandar basılır.
Balon triminde baloncu genellikle balonu iyi görebileceği baş üstünde veya hemen ana direğin arkasında durur. Rüzgar atı ıskota bir vince bir tur sarılmış olarak elindedir. Kaba trim gönderin rüzgarın geliş açısına dik olması, rüzgar üstü ıskota köşesinin rüzgar altı ıskota köşesi ile aynı yükseklikte olması olarak özetlenebilir. Balon gönderinin de azami mesafeyi sağlayabilmek açısından direğe dik olması istenir, ancak birçok yatta ana direkte sabit tek bir halka bulunmaktadır. Bu nedenle gönderin direğe dik olmasından çok ıskota yakalarının eşitlenmesi daha doğru olur. Rüzgar altı ıskota, gönderli yaka yapraklanmaya başlayana kadar bırakılır, yapraklanma başlarken boşu alınarak yelken tekrar doldurulur.
Gerek asimetrik gerekse simetrik balonlarda rüzgar arttığı zaman yelkenin gücünü azaltmak için ıskotaları tekne bordosuna ve aşağıya çekmek için ek donanımlar bulunur. Bu donanımlar özellikle balon kavançalarında yardımcı olurlar. Gezi teknelerinde balon kullanımının sakin havalarda yapılacağını varsayarak bu donanımdan bahsetmiyoruz. Balonla kavançada tekne tam pupaya sokulur, balon gönderi ıskotadan ve direkten ayrılır, gönderin (eski) direk köşesi diğer ıskotaya takılır, (eski) ıskota köşesi ise direğe bağlanır.
Balonların İndirilmeleri
Her iki balon yelken da ana yelkenin rüzgar altında veya genovanın rüzgaraltında indirilir. Genova basıldıktan sonra rüzgar altı ıskota çekilerek balonun alt yakası güvertye yaklaştırılır. Mandar bırakılırken yelken genovanın altından hızlı bir şekilde güverteye ve oradan da kaportadan veya baş hatch’den tekne içine alınır. Her iki balonun da basılması sırasında dolaşmaması için “ellenmeleri” gerekir. İki kişi karşılıklı geçerek , mandar köşesinden başlayıp, ıskota köşelerini bulabilmek için balonun yakalarını el ile 50 cm – 1 metre arasında ellerinde toplarlar.
Iskota köşelerine her ikisi de ulaştıktan sonra balonun kalan kısmı torbasına koyulur. Daha sonra yakalar karıştırılmadan torbaya koyulur ve eğer varsa köşeler torbadaki kendi yerlerine bağlanırlar. Yoksa üç köşe, bir halatla birbirine bağlanır. Basarken de köşeler halatlarına bağlanır ve torba içinden basılır. Torba rüzgar altındaki vardevelalara bağlanır. Basıp indirmeyi kolaylaştırmak için balonlarda çorap adı verilen kılıflar kullanılmaktadır. Bu tür yelkenler köşeleri gerektiği gibi bağlandıktan sonra çoraplı olarak direk tepesine mandar ile basılırlar. Daha sonra çorap kendi donanımındaki halat yardımı ile direk tepesine doğru sıyrılır. Çorabın bu halatları gergin olarak güverteye sabitlenmezse çarmıklara dolanabilmektedir.
Gezi teknelerinde balonlar kullanılırken sakin deniz koşulları ve az rüzgarlı havalar tercih edilmeli. Eğer keyif için seyir yapılıyorsa, orsa yakasının yapraklandığı an bulunduktan sonra ıskotanın boşu biraz daha fazla alınarak, sürekli trimle uğraşmaktan kurtulunur. Balonlar teknenin az rüzgarda taşıyabileceği büyük alanlı yelkenlerdir. Sert havalarda pupa seyrinde balon kullanılabilir, ancak rüzgarın yön değiştirmesi veya dümen hatası sonucunda broş dediğimiz teknenin aşırı yan yatması oluşabilir. Teknenin sürekli pupada veya geniş apazda tutulmaya çalışılması aşırı dikkat ve beceri ister.
Gezi teknelerinde tekne fazla yatmaya başladığında genel alışkanlık sağnak geçene kadar dümeni rüzgar üsütne kırmaktır. Balonlu seyirde ise tam tersinin yapılması gerekir. Tekne mümkün olduğu kadar pupaya yönlendirilmelidir. Balonlarda oluşabilecek herhangi bir aksaklıkta tekne aksaklık giderilinceye kadar mutlaka pupa seyrine devam edilmeli, ana yelken indirilmemeli, rüzgarüstüne dönmek düşünülmemelidir. Rüzgarın arttığı durumlarda veya balonda oluşabilecek herhangi bir aksaklıkta, genovayı açmak, düşünülenin aksine balon üzerindeki rüzgar yükünü azaltır ve teknenin rotada kalmasını kolaylaştırır.
