Blog

Navigasyon

Navigasyon

SEYİR ARAÇLARI VE NAVİGASYON

Yelkenli ya da motorlu bir tekne ile denizde seyir halindeyken yönümüzü ve yerimizi bulmamıza yardımcı olan bazı araçlar vardır. Bu araçlar ortaçağda ilk denizcilik deneyimleri ile çok ilkel bir şekilde başlamıştır. Ancak ilkelliğinin yanı sıra çok da başarılı sistemler kullanılmıştır.

Bu ilkel araçların ya da sistemlerin başında güneş ve yıldızlar gelir.

Uzun gözlemler sonucunda güneşin doğudan doğup batıdan battığı anlaşılmış ve bu kurala bağlı olarak güneş pusulası yapılmıştır. İlkokul çağlarında gölge çubuğu deneyi olarak bize tanıtılan bu sistem batının ya da doğunun bulunmasında yüzyıllarca kullanılmıştır.

Daha modern sayılabilecek, ancak gene o çağlarda gözleme dayalı bir diğer yöntem ise yıldızları kullanmaktır. Hepimizin temelde bildiği ve yıldız -yön ikilisini görür görmez aklımıza gelen ilk deyim kutupyıldızıdır Herkesin de bildiği gibi kutup yıldızı , kuzey kutbunda bize kuzey yönünü gösteren yıldızdır. Aynı şekilde güney yarımkürede de çeşitli yıldız gruplarına bakılarak güney yönü tayin edilebilir.

Ancak, bizim bildiğimiz bu yöntemler o zamanlar bile oldukça ilkel kalmaktaymış. Ortaçağdan itibaren gökbilimi başladığı anda insanlar yıldız haritalar ı çıkarmaya başladılar. Bu haritalar yeryüzü haritaları gibi sabit haritalar değildir, çünkü yıldızlar bakılan her noktadan farklı görülür. Bu sebeple bulunduğunuz noktaya ait Pusula kadranı ve dereceler 0-359 arası bir yıldız haritası elinizde olmadığı sürece yönünüzü kesin olarak bulmanız zor olabilir. Şu anda denizlerde seyreden teknelerin hemen hemen hiçbirinde yıldız harita(ları)sı bulunmamaktadır.

Günümüz teknelerinin hemen hemen hepsinde bulunan GPS sisteminden bahsedilecek ve her teknede olan haritalar kullanılarak nasıl yön bulunacağı ve rota çizileceği bahsedilecektir.

 

SEYİR ARAÇLARI

Aşağıda verilen seyir araçları ile teknenin yön bulması sağlanır. Bu araçlar gemilerde köprü üstünde bulunurlar; yelkenli teknelerde ise içeride bulunan Navigasyon masasında; ya da bazen havuzda, dümenin hemen önündeki bir masada bulunurlar.

  • Pusula
  • Radar
  • Haritalar
  • Elektronik Seyir Araçları
  • İskandil

 

  1. Harita Bilgisi

Harita, dünyanın herhangi bir bölümünün belli bir ölçeğe göre izdüşümü sistemi ile düzlem üzerine çizilmiş şekline denir.

Denizcilikte kullandığımız haritalar,

  • Denizdeki Akıntı, Derinlik, Dip yapısı, Şamandıralar, Trafik hatları, Kayalıklar, Fenerler, Limanlar, vb.

Gibi işaret ve yapıları gösteren haritalardır.

 

Haritaların köşesinde harita kitabesi adı verilen kısımda haritayı tanıtıcı bilgiler bulunur Bunlar, haritanın adı , hangi ülke tarafından yapıldığı, hangi bölgeye ait olduğu, derinlik ve yükseklik ölçü birimi, izdüşümü sisteminin adı ve haritanın ölçeğidir.

Bunlara ek olarak bir haritanın üzerinde kadem, kulaç, mil ve metre arasında dönüştürme çizgileri ile pusula gülü bulunur. Bu saydıklarımızdan bizim için en önemli olanları ölçek, uzunluk birim dönüştürme çizgileri, pusula ve haritanın hangi bölgeye ait olduğudur. Bu bilgiler kullanılarak mevkilendirme yapılacaktır. Böylece haritalar güncellenmiş olur. Resmi güncellenme için, haritaya bu değişiklikleri bir kaptan ya da zabitin işlemesi gerekir. Haritaları  kullanabilmemiz için bazı  deyimleri, kelimeleri, ya da işaretleri bilmemiz gerekir. Şimdi bunlara kısa bir göz atalım.

 

1.1. Harita Ölçüleri

DENİZ MİLİ: Denizde aldığımız yolun ölçüm birimi deniz milidir. Neden metre, kilometre gibi ölçü birimleri varken deniz mili kullanıldığı hep merak konusu olmuştur. Bu kullanım şeklinin sebebi; bizim karada kullandığımız metrik ölçü birimi bize karada ne kadar yol aldığımızı veya alacağımızı, ya da ne kadar yol kaldığını gösterirken; denize kullandığımız deniz mili ise nerede olduğumuzu belirler. Kısa bir coğrafya bilgisi ve matematik ile bunu şöyle gösterelim;

  • Ekvatorun çevresi (bir diğer deyişle Dünya’nın merkez çevresi)= 40,000 km.
  • Dünya yuvarlak ve çevresi 360 derece,
  • Yani her derece 40.000/360= 111,11111 km.
  • Bir derece 60 dakika,
  • O halde bir dakika = 111.11111/60 = 1,851 (~1,852) km.
  • Denizde cm. ile uğraşılmaz diyerek bu 1852 metre olarak alınıyor ve 1 deniz mili (1 nM) = 1852 metre (m) oluyor.
  • Çevremizdeki her ölçü birimi onluk düzene bağlı olduğundan, bir deniz milini 10’a bölünce 1852/10 = 185,2 metre eder, buna da GOMİNA denir.

En çok kullanılan deyim ise kulaçtır. İp ölçer gibi kollarınızı iki yana açtığınızda bir uçtan diğer uca (ortalama) 1.83 cm. eder ki buna da KULAÇ denir.

  • Bir FOOT’un, yani KADEM’in, 30.48 cm.;
  • Bir INCH ,yani PUS ise 2.54 cm.dir.

 

1.2. Fenerler

Daha önce belirttiğimiz gibi, haritalarda fenerler, derinlikler, şamandıralar gibi seyrimizi etkileyecek ya da belirleyecek bilgiler vardır. Bu bilgiler haritaların üzerine uzun uzun yazı ile girilmesi yerine, bir takım kısaltmalar ve işaretler kullanılarak tanımlanmışlardır. Bu tip kısaltma ve işaretlerden yüzlerce vardır, ancak biz burada bir yelkenli tekne ile seyir halindeyken en çok kullanacaklarımızı inceleyeceğiz.

Fenerler deniz araçlarına yol göstermek ve onların mevkii bulmalarına yardımcı olmak amacıyla deniz üzerinde ışıklı, ışıksız, sesli, farklı renklerde, çeşitli biçim ve büyüklükte şamandıralar; kıyılarda ise bunlara benzer çok çeşitli özelliklere sahip fenerler bölgenin özelliklerini belirler.

Fenerlerin mevkiileri, harita üzerinde bulundukları yere göre ayrı işaretlerle belirtilir. Kıyıda, kara üzerinde tesis edilmiş olanları yuvarlar kırmızı bir nokta ve deniz üzerinde yüzer halde bulunan şamandıralı ve dubalı fenerler(ışıklı şamandıralar) uluslararası işaretlerle belirtilmişlerdir.

Fener cinsleri üç ana grupta toplanır.

  1. Kara üzerinde sabit binalı fenerler
  2. Deniz üzerinde ışıklı şamandıralar
  3. Fener Gemileri

Fener Kısaltmaları:

F Sabit Fener Sabit fener, sürekli sabit ışık
Fl Çakarlı fener Düzgün aralıklarla tek şimşek
S.FI Kısa Şimşekli Şimşekler Kısa
F.FI Sabit ve şimşekli Devamlı sabit aydınlık üzerinde daha parlak çakar.
Gp.FI Grup çakarlı fener Düzgün aralılarla iki veya daha fazla şimşek gruplu.
W;G;R W: White ; G: Green ; R: Red
Vi; Bu; Vi: Mor ; Bu: Mavi ; Or: Turuncu ; Am: Amber
Or; Am
Sec Saniye
M. Mil
m Metre
Occ Kısa karanlık uzun
Alt Renk Değiştiren
Iso. Işık ve karanlık müddetleri eşit
Qk Çabuk, Hızlı
Int Kesintili
Rot Dönerli

 

Örnek Fener İşaretleri:

3 saniyede bir çakan, 10 metre yüksekliğinde, 9 mil uzaklıktan görülebilen bir fener

Gp.FI(1+2) 10s 20m 12M

Grup çakarlı fener, 10 saniye içinde önce bir sonra iki defa çakar, denizden 20 metre yüksekliğinde ve 12 milden görünür.

Qk FI. 4m 3M

Çabuk şimşeki fener. Denizden 4 metre yüksekliğinde, 3 milden görünür.

Gr.FI(3) R. 12 sec. 20m 6M

Grup çakarlı fener, her 12 saniyede 3 defa kırmızı çakar, denizden 20 metre yüksekliğinde, 6 milden görünür.

Fl. G. 5s 20m 15(M)

Beş saniyede bir yeşil çakar, denizden 20 metre yükseklikte ve 15 mil uzaklıktan görünür.

2 F.R. 6m 2(M)

İki adet kırmızı sabit fener, denizden 6 metre yükselikte, 2 mil uzaktan görünür.

Haritalarda belirtilen fener görüş mesafeleri normal görüş içindir, yağmur, sis, kar gibi nedenlerle görüş mesafesi (rüyet) azaldığında fener belirtilen mesafeden görülemez.

 

1.3. Şamandıralar

Teknelere yol göstermek, bir tehlikeyi işaretlemek (batık, ya da dalgıç gibi) izlenecek yolu göstermek gibi çeşitli şekillerde seyire yardımcı olan, uygun bölgelere atılan donanımlardır. Genellikle liman girişlerinde sıkça bulunur. Şamandıralar deniz dibine bağlandıkları için mevkileri kesindir ve her şamandıra, bölgesine ait haritada gösterilmiştir.

Şamandıralar;

Işıklı, Çanlı, Palamar şamandırası olmak üzere 3 tiptedir. İki türlü şamandıralama sistemi vardır:

Lateral(yanlaç) şamandıralama: Bu sistemde seyre emniyetli bir kanal veya su yolunun iki yanı i şaretlenerek gemilerin bunların arasında gitmeleri sağlanır. Bu sistemde sancak tarafa yeşil, iskele tarafa kırmızı şamandıra yerleştirilir.

İskele Şamandırası (Kırmızı Şamandıra, çift sayı)

Sancak Şamandırası (Yeşil Şamandıra, tek sayı)

Kanaldan veya limandan denize açılırken, kırmızı şamandıra iskelede kalır, yeşil şamandıra sancakta kalır. Denizden kanala veya limana girilirken, kırmızı şamandıra sancakta, yeşil şamandıra iskelede kalır.

Kardinal(yönleç) şamandıralama: Bu sistem tehlike arz eden batık, sığlık gibi daha çok görünmeyen ve nispeten küçük engelleri işaretlemekte kullanılan sistemdir.

Kardinal fenerleri hangi tarafı gösteriyorsa, fenerin o tarafı güvenlidir ve o tarafından geçmek gerekir.

 

1.3. Deniz Dipleri

Özellikle demirleme sırasında bilmemiz gereken deniz dibi özellikleri haritaların bazılarında belirtilmiştir. Demirleme teknikleri ve kullanılacak çapalar da deniz dibinin özelliğine göre değişir. Mesela sazlık alanlara demirlemek güvenli olmayacağı gibi, mercan kayalarının üzerine demirlemek deniz canlılığına zarar verdiği için pek kabul gören bir durum değildir.

S Sand Kum
M Mud Çamur
R Rock Kaya
Wd Weed Sazlık
Cy Clay Balçık
Co Coral Mercan
G Gravel Çakıl (ince)

 

  1. Pusulalar

Denizcilik tarihinin ilk yıllarından beri kullanılan en önemli seyir aracıdır. Teknelerde iki tür pusula bulanabilir:

Mıktatıslı pusula

Serbest mıktatıs çubuğunun dünyanın manyetik kutuplarına yönelmesinden yararlanılarak bulunmuştur. İki türdür, sıvılı pusula, kuru pusula. Manyetik pusula metal teknelerin metal aksamından ve bulunduğu bölgenin manyetik alanından etkilendiği için bir sapmaya uğrar.

Metal aksamdan dolayı olan sapmaya arızi sapma (deviation) denir. Bölgenin manyetik alanından dolayı olan sapmaya da coğrafi sapma (variation) denir. Bilindiği gibi, dünyanın manyetik kutuplarının yönü her sene birkaç derece oynamaktadır. Bu oynama bize haritalardaki ibareler ile de gösterilir.

VAR 6o 45’ W (1999) Annual Increase 6’

Buna göre 2005 yılında 6×6=36’ doğuya kayacak

6o 09’ W olacaktır.

Doğal Sapma: Haritalarda gösterilen pusulalarda Yıldız şekli Hakiki (coğrafi) Kuzeyi gösterirken onun hemen yanında özel bir işaretle gösterilmiş bulunan yön Mıknatısi Kuzeyi göstermektedir.

Haritadaki pusula gülü üzerinde manyetik pusula ibaresini gösteren şekil üzerinde coğrafi sapma değişimi, birkaç şekilde gösterilir.

Var. 3o 44’ (1990) E 2’ (yılda iki derece artmakta)

Var. 3o 44’ (1990) +2

Yıllık değiş im miktarındaki artma (+) kuzeyden uzaklaşmayı, azalma (-) kuzeye yaklaşmayı belirtir.

 

Cayro pusula

Mekanik bir düzenekle serbest hale getirilmiş bir tekerin, ortasından geçen bir eksen etrafında çok hızlı döndürüldüğünde uzayda sabit bir noktayı göstermesi prensibine dayanılarak geliştirilmiş, elektrikli mekanik bir cihazdır. Cihazın üzerinde enlem ve hız düzeltmesi adı verilen iki hata düzeltmesi vardır. Genelde bu tip pusulalar manyetik pusulaları denemek için, yada sapmaları hesaplamak için kullanılır.

Yelkenli teknelerde cyro pusula tercihe göre bulunabilir, ancak genelde teknenin içinde elektronik sisteme bağlı bir mekanik ya da dijital pusula vardır. Bu pusula yelkenlinin üzerindeki seyir aracı (GPS) ile direkt bağlantılıdır.

 

  1. Radar

Radarlar gönderilen elektromanyetik dalgaların varsa bir hedefe çarpıp geri dönmesi esası üzerine yapılmış ve bu sayede deniz üzerindeki hedefin yönünü ve mesafesini veren cihazdır.

Radarla deniz üzerindeki her cismi göremezler. Bir cismi görebilmesi için o cismin radarın gönderdiği elektro manyetik dalgaları geri yansıtması gerekir. Hedefin radar tarafından görülebilmesi hedefin özelliklerine bağlıdır. Hedefin büyüklüğü, yapıştığı malzeme, şekli, denizden yüksekliği, uzaklığı bu hedefin görülüp görülememesini etkiler. Plastik bir cisim hiç gözükmezken aynı büyüklükte bir matal cisim rahatlıkla görülebilir.

Bu noktada yelkenli tekneler ile ilgili bilgilere girmekte yarar var. Yelkenli teknelerde kullan ılış amacına göre radar bulunabilir ya da bulunmayabilir. Mesala “Uzaklar” isimli Türk yelkenlisi dünyayı dolaşırken üzerinde bir radar bulunuyordu, çünkü o tekne için ağırlığın bir önemi yoktu ve sadece gezi amaçlı olduğu için her şekilde her denize gireceğinden büyük gemileri görmesi ve onlardan korunması gerekirdi.

Ancak yarış yatlarında bir radar bulunmaz. Bunun birinci sebebi yarışan yatların ağırlık faktörüne bağımlılıkları vardır, ikinci sebebi ise yarış parkuru belli olduğundan ve bu parkur daha önceden gemilere bildirildiğinden, radar taşımaya gerek duymazlar. Radar sahibi olmamaları demek onların gemileri, geceleri, sadece ışıklarından faydalanarak tanımaları demektir. Bu yüzden gemi ışıklarındırmalarını iyi bilmeleri gerekmektedir.

Peki gemiler bir yarış yatını, ya da radarsız bir yelkenliyi nasıl farkedebilir? Gece seyreden bir tankerin bir yelkenliyi çok yakından görmesi bir faciayla sonuçlanır, bunu önlemek gerekir. Son yıllarda yapılan yelkenlilerin büyük çoğunluğu fiber-glass ya da polyester malzemelerden üzetilmektedir, yani radar tarafından görülme olasılığı olmayan teknelerdir. Yelkenli tekneler, gemiler tarafından görülebilmelerini sağlamak için kıç ıstralyalarına bir radar yansıtıcısı bağlarlar, böylece direkten ve yansıtıcıdan yansıyan dalgalar sayesinde gemiler yelkenlileri uzak mesafeden tanıyabilirler.

 

  1. Kerteriz

Gemi dışında bulunan bir maddenin yönünü belirtmek için geminin pusularında ölçülen açısına kerteriz denir. Hakiki kerteriz ve nısbi kerteriz olarak iki çeşittir.

Hakiki kerteriz

Bir maddenin coğrafik kuzey yönünden alınan kerterizine denir. 000o dan sağa do ğru 360o ye kadar ölçülür. Haritaya çizilen bütün kerterizler hakikidir. Nısbi olarak çizilen kerterizleri haritaya çizmek için hakikiye çevirmek gerekir.

Nısbi kerteriz

Geminin rotası hesaba katılmadan, pruvasından sancak yada iskeleye doğru ölçülen açıya nisbi kerteriz denir. Söylenirken de sancak mı iskele mi olduğu belirtilir.

Bu belirtilen kerterizler ticari amaçlı ya da gezi amaçlı yatlarda ve gemilerde kullanılır. Yarış yatlarında ise, kısa yarışlarda, bu şekilde harita üzerinde kerteriz alınmaz; sadece start esnasında fodepar olmamak için start hattının doğrultusunda (start şamandı rası ile komite botunun üzerindeki start bayrağı doğrultusunda), kadar bir kerteriz alınır. Uzun yarışlarda ise, daha önceden gidilecek yerlerin haritaları chart plotter a girilir, ve GPS üzerinden rota çizilirken, daha önceden bilinen noktalar (sabit) kerteriz olarak harita üzerine işatlenir.

Kerteriz Koyma

Hem yarışlarda start işleminde, hem hedef belirlemede, hem de demirledikten sonra demir taramasını çabuk anlayabilmek için kerteriz koyma işleminin düzgün yapılabilmesi çok önemlidir.

Kerteriz almak; belli bir noktayı bulabilmek için, ikişer noktanın birleşmesiyle oluşan iki doğruyu, bulunduğunuz nokta üzerinde kesiştirmek olarak tanımlanabilir. Bulunduğunuz noktaya kerterizi yerleştirince, bu noktadan ayrıldığınızda bile tekrar aynı noktaya geri dönüşünüzü mümkün kılarsınız.

Kerteriz alırken, seçeceğiniz noktaların mutlaka sabit olması na dikkat etmelisiniz. Kıyıdaki bir camii, özel bir bina veya ağaç, bir fener veya bir kara parçası olabilir. Başka bir tekneyi, bulutları veya bir ormandaki ağacı referans noktası olarak almak yanlış sonuçlara sebep olabilir.

 

  1. Harita Okuma

Başlı başına bir ders olarak verilmesi gereken harita okuma konusu, ileri teknoloji navigasyon sistemlerini de daha iyi anlamak ve kullanmak için bir ön adımdır. Harita okumada, sadece harita üzerinde kullanılan işaret ve kısaltmaları bilmek yeterli değildir, bulunulan mevkiyi de doğru bir şekilde okumak gerekir.

Mevki Okuma

Denizde her an için, gezi amaçlı ya da profesyonel yarış amaçlı olsun, mevki bulmak gerekir. Gezerken doğru bulunan mevkiler hayatımızı kurtarabilecekken, yarışırken doğru bulunan mevkiler size yarışı kazandırabilir. Öncelikle harita üzerinde bulunan bir noktanın koordinatını okumayı görelim.

Coğrafya derslerinden bildiğimiz gibi haritalar enlem ve boylamlara bölünmüşlerdir. Enlem Ekvator’dan kuzeye doğru 90o ye, güneye doğru da 90o ye kadardır. Boylamlar ise 0o den do ğuya doğ ru 180o ye, batıya doğru da 0o den 180o ye kadar toplam 360o dir. Harita üzerinde bir mevki, o mevkinin enlem ve boylamlar ı tespit edilerek belirtilir. Haritanın sağ ve sol kenarı enlem derece ve dakikaları, üst ve altı ise boylam derece ve dakikalarını gösterir.

(hatırlatma: 60 dakika bir derece eder, haritanın sağ tarafındaki 1 dakikalık bölüm 1 deniz mili demektir.)

Mevki belirtilmek istenen noktadan en yakın kenarlara çizilen dik doğruların enlem ve boylamı kestiği noktalarda okunan değerler, o noktanın deniz (veya kara) üzerindeki coğrafi mevkiini verir. Mevki belirtilirken önce enlem sonra boylam değerleri belirtilir.

Örnek;       38o 04’ N        38 derece 4 dakika (North) kuzey enlemi (0 derece Ekvatordur)

26o 21’ E 26 derece 21 dakika (East) doğu boylamı (0 derece İngiltere-Greenwich)

Kuzey yarım kürede tüm enlemler kuzey, İngiltere (GW) nin doğusunda kalan yerler ise doğu bolamındadır. Bizim tüm denizlerimizde enlem daima (N) KUZEY boylam daima (E) DOĞU dur.

Bulunduğumuz yerin koordinatını bildirmek istersek o noktadan haritanın sağına bir dik çiziyoruz ve 38 derece 4 dakika kuzey olduğunu buluyoruz, aşağıya doğru bir dik çizersek de 26 derece 21 dakika doğu olduğunu bulunca mevkiimizi tam olarak bildirebiliyoruz ama bulunduğumuz noktayı haritada doğru olarak işaretlememiz gerek.

Vermiş olduğumuz bilgiyi alan kişi harita üzerinde bu derece ve dakikalardan geçen çizgileri çizerse birleştiği noktayı dolayısıyla nerede olduğumuzu kolayca belirliyebilir. Deniz Haritalarında 1 mil, haritanın kenarında ölçü olarak verilen 1 dakikaya (1’) eşittir. Haritada     bulunduğunuz  yer olarak işaretlemiş olduğunuz noktanın doğru olduğundan emin olmanız için seyir esnasında(tekne ile yol alırken) devamlı olarak harita üzerinde nerede olduğunuzu adım adım takip etmeniz, rotanızı kerterizle (belirli noktaları pusula yardımı ile açısal olarak bulmak) devamlı olarak kontrol altında tutmanız gerek.

 

Haritada kısa ve uzun mesafe ölçme

Haritanın iki yanında bulunan enlem ölçüleri aynı zamanda mesafe okumakta kullanılır. Burada unutulmaması gereken önemli bir nokta; mesafe ölçülecek iki noktanın mümkün olduğunca en yakın hizasındaki enlem dereceleri kullanılmalıdır. Kısa mesafeler, genelde portolonlarda, portolonun altında sağ veya sol köşesinde verilmiş olan ölçekten pergel yardımıyla ölçülür.

Haritada ise gerek uzun, gerek kısa mesafelerde haritanın sağ veya sol kenarında bulunan arz (enlem) taksimatından pergel yardımıyla ölçülür. Enlem taksimatında görülen her derece arası 60 deniz mili mesafe olup her dakika için ise 1 deniz milidir.

 

  1. GPS

Elektronik seyir araçları 20.yüzyılın başlarında keşfedilmeye, 1950’lerde bilgisayar çağının başlamasıyla da bütün dünyada yayılmaya başlamıştır. Bu araçlardan en çok kullanılanları GPS’lerdir. GPS Temel olarak, bir vericinin uyduya gönderdiği noktasal koordinatlar vasıtasıyla, gittiği yönü gösteren bir cihazlardır. Biz denizciler, GPS’i genel olarak;

  • Mevki (koordinat) belirleme,
  • Gidiş yönü belirleme,
  • Hız belirleme,
  • Gidiş hedefine ulaşmak için dönülmesi gereken yönü belirleme,
  • Gidilen rotanın kaydını tutma,

Amacıyla kullanıyoruz.

 

GPS (Global Positioning System), 1980’lerde Amerika Savunma Bakanlığı tarafından uzaya fırlatılan bir uydu ile hayata geçmiştir. İlk başlarda tamamen askeri amaçlarla uzaya fırlatılan bu uydunun ve sistemin, bir kısmı ise bugün, bütün dünyada denizde, karada ve havada kullanılmaktadır ve paylaşılmaktadır. Mülkiyeti tamamen US’ye aittir ve onun izni ve kontrolü altında kullanılabilir. Kullanım alanları US tarafından sınırlandırılabilir.

Gene askeri amaçla kullanılan ve bizler tarafından az bilinen başka bir uydu ise GLONASS (Global Navigation System)’dır. Bu uydu Ruslar tarafından 1980’lerde atılmış ve daha çok Ruslar tarafından kullanılmış(mak)tır. Biz, ülkemizde ve dünyada daha çok kullanılan GPS üzerinde yoğunlaşacağız.

GPS,  seyir  uyduları    yardımı    ile  mevkii bulmaya yarayan ve sürekli mevkii verebilen elektronik bir  cihazdır.  Bu  cihaz bu  cihaz bulunulan  mevkiinin  enlem  ve  boylamını derece,  dakika,  saniye  cinsinden  verir. Kullanıcıya bunları haritaya işaretlemek kalır. Son yıllarda üretilen yüksek teknoloji içeren yatlarda ise bu sistemler birbirine bağlanmış ve GPS’den gelen bilgiler direk elektronik olarak  haritalara  işlenmeye  başlanmıştır. Şimdi  çok kısa olarak teknelerde bulunan GPS ile koordineli ya da direk GPS bağlantılı çalışan sistemlerdeki terimleri açıklayalım.

Azimuth: Semt; gökcisminden geçen dikey dairesi ile gözlemci meridyeni arasında kalan açı.

Bearing: kerteriz (gidiş yönü)

  • true bearing : hakiki kerteriz
  • relative bearing: nisbi kerteriz

CDI (Course Deviation Indicator): Rota değişimi göstergesi. Rotadan sancak ya da iskeleye kaçmaları grafik olarak gösterir.

COG (Course Over Ground): Yere gore rota. Geminin yere göre gittiği yönü gösterir. Mesela, akıntı tekneyi geri geri iterse, yere göre yön, rotanın tersi olur.

Coordinates: mevkiinin enlem ve boylam olarak gösterilmesi.

Course : Rota. İki nokta arasında izlenmek istenen yol. Kuzeyden sağa doğru 360’ye kadar ölçülür.

DMG (Distance Made Good): Katedilen mesafe. Geminin suya göre gittiği toplam mesafe.

Elevation: Yükseklik, uydunun ufuktan yükseldiği.

ETA (Estimates Time of Arrival): tahmini varış zamanı

GMT (Greenwich Mean Time): Greenwich boylamına göre ayarlanan uluslararası saat

LMT (Local Mean Time): Yerel ortalama zaman, bulunan bölgede kullanılan saat zamanı.

Heading: Pruva veya rota. Geminin pruvasının baktığı yön. Akıntı vs sebebiyle gittiği yönden farklı olabilir.

Fix: Kesin mevki. Cihazın enlem ve boylam olarak verdiği mevki.

Leg: İki dönüş noktası (waypoint) arası.

Lat. Lattitude: enlem

Long. Longlitude: boylam

SOA(Speed of Advance): Gemi rotadan kaçtığında, eski rotada gitseydi varış noktasına gidiş hızının ne olucağını gösterir. Gemi rotadan kaçtığı zaman oluşur. SPG’dan daha hızlıdır.

SOG(Speed of Ground) : Yere göre hız. Karadan bakıldığında geminin görünen hızı.

Steering: rotaya gelmek, rotaya gelmek için rotada düzeltme yapmak.

Track: İz. Gerçekte geminin takip ettiği rota.

Track History: Eski rota. istenen süre boyunca geminin takip ettiği rotaları gösterir.

VMG (Velocity Made Good) : Bileşke hız. Varış noktasına doğru geminin ortalama ilerleme hızı.

Waypoint: Bacak noktası, dönüş noktası. Rota üzerindeyken belirlenen rota değiştirme mevkileri.

CTE (Cross Track Error): rotadan kaçma hatası. Geminin herhangi bir nedenle rotadan kaçması halinde rota ile arasında oluşan mesafe.

 

Özel Şamandıra ve Fenerler

IALA Deniz Şamandıralama Sistemi ( International Association of Lighthouse Authorities/Uluslararası Fener Otoriteleri Birliği )

Bütün Avrupa ülkeleri sularında IALA (A) sistemi kullanmaktadır.Bazı ülkelerde IALA (B) sistemi kullanılır.Yabancı bir ülkenin karasularına girmeden o ülkede hangi sistemin geçerli olduğunu öğrenmek gerekir. Sistem A, Lateral ve Kardinal sistem işaretlerinin birleşimi ile tecrit edilmiş tehlike işaretleri ve seyre emniyetli bölge işaretlerinden oluşur.

Kardinal (Yönleç) İşaretler: Tehlikelerin seyre elverişli yönü kardinal şamandırasıyla işaretlenir.Kardinal şamandıraları tehlikenin kuzey,güney,doğu veya batısına konabilir ve bu sektörlere göre (N,S,E,W/kuzey,güney,doğu,batı) isimlendirilir.

Lateral (Yanlaç/Yan) İşaretler: Bu sistemde seyir alanı şamandıralar arasında kalan kanaldır. Lateral işaretler genellikle iyi tanımlanmış kanallar içindir. Kırmızı renkli iskele şamandırası giriş yönünden bakıldığında geçidin sol,yeşil renkli sancak şamandırası sağ yanını gösterir.Geçide giren bir tekne sağ yanında sancak (yeşil) şamandıralarını,sol yanında iskele (kırmızı) şamandıralarını görür.

Geçitten çıkışta durum tersinedir: Solda yeşil,sağda ise kırmızı lateral işaretler bulunur.

Tecrit (İzole) Edilmiş Tehlike İşaretleri: Tehlikenin üzerine veya tepesine dikilmiş veya bağlanmış işaretlerdir.Işık: beyaz grup çakarlı 2/FL.(2)

Emniyetli Su İşaretleri: İşaretin tüm etrafında seyre müsait sular bulunduğunu gösterir.Kanal orta hattını işaretlemek için kullanılabilir.Işık: her 10 saniyede bir uzun çakar veya mors A

Özel İşaretler: Bu işaretlerin amacı seyre yardımcı olmak değildir.Askeri eğitim sahası gibi özel sahaları veya boru hattı gibi diğer özellikleri işaretler.Sarı renkli ve tepelikleri X şeklindedir.

 

Deniz Fenerleri

Şamandıralar ve fenerler tıpkı karadaki trafik ışıkları gibi görev yapan sabit yüzer işaretlerdir. Boğaz, kanal gibi yerlerde seyir düzenini oluşturur, geçişleri işaretler, kayalık, sığlık, batık gibi tehlikeleri belirler, liman, marina vb. yerlere giriş çıkışları düzenler, ayrıca tekneleri bağlamak veya sualtı kablolarını işaretlemek gibi değişik amaçlarla kullanılırlar. Seyir, uyarı ve yardımcı olmak üzere üç çeşit fener vardır. Her birinin değişik biçimleri, renkleri, ışıkları ve farklı yanma süreleri vardır.

navigasyon deniz feneri

5 Saniyede bir kırmzı çakan, Deniz seviyesinden 2 metre yüksekliğinde ve 10 milden görülebilen bir fener 

F  Sabit Fener Sabit fener, sürekli sabit ışık
Fl  Çakarlı fener Düzgün aralıklarla tek şimşek
S.Fl  Kısa Şimşekli Şimşekler Kısa
F.Fl  Sabit ve şimşekli Devamlı sabit aydınlık üzerinde daha parlak çakar.
FL (3) Grup çakarlı Muntazam aralıklarla iki veya daha çok çakan çakar grupları. Parantez içerisinde çakar adedi yazar.
IQ Kesintili seri çakarlı Yaklaşık 5 saniye çabuk çakar, 5 saniye karanlıktır.
VQ Hızlı seri çakarlı Muntazam aralıklarla hızlı seri çakarlı fener. Dakikada 80–160 arası çakar.
Q Seri çakar Dakikada 50–80 arası seri çakan fener.
ISO İzofas Işık ve karanlık süreleri eşit
OC Hüsuflu Muntazam aralıklı ışık süresi karanlık süresinden uzun
Al  Renk değiştiren Aynı kerterizde farklı renklerde ışık gösteren fener.
W; G; R  W: Beyaz ; G: Yeşil ; R: Kırmızı
Vi; Bu; Or; Am  Vi: Mor ; Bu: Mavi ; Or: Turuncu ; Am: Amber

 

Teknelerde Seyir Fenerleri

Tekneler ve gemiler geceleri seyir halindeyken kendilerini diğer deniz araçlarına göstermek için çeşitli fenerler kullanırlar. Bunlara seyir fenerleri denir. Teknelerde seyir fenerlerine bakarak teknenin veya geminin büyüklüğü ve rotası hakkında rahatlıkla tahmin yapabiliriz.

Teknelerde Seyir Fenerleri

SANCAK FENERİ:  Teknenin sancak bordası üzerinde ve pruvasından sancağına doğru 112,5˚lik bir açıdan görünen, sabit yeşil renkli seyir feneri.

İSKELE FENERİ: Teknenin iskele bordası üzerinde bulunan ve pruvasından iskelesine doğru 112,5˚lik bir açıdan görünen, sabit kırmızı renkli seyir feneri.

SİLYON FENERİ: Teknelerde direkte  bulunan ve 225˚ lik açıdan görünen, sabit beyaz renkli seyir feneri. Gemilerde bulunan tek silyon feneri geminin boyunun 50 metreden küçük olduğunu ifade eder. Eğer bir geminin önlü arkalı iki tane silyon feneri varsa geminin 50 metreden büyük olduğunu anlarız.

PUPA FENERİ: Teknelerin kıç tarafına yerleştirilmiş ve 135˚lik bir görüş açısı olan, sabit beyaz renkli seyir feneri.

DEMİR FENERİ: Teknelerin güvertesinde en tepede yer alır. 360˚ den görülebilir, sabit ve beyaz renklidir. Demir feneri  tekneler demirlediği zaman yandığı için seyir fenerleri söndürülür. Aynı silyon fenerinde olduğu gibi 50 metreden küçük gemiler demirlediği zaman teki 50 metrden büyük gemiler demirlediği zaman tepelerinde farklı yerlerde 2 adet demir feneri yakarlar.

Teknelerde seyir fenerlerinde demir feneri ile pupa feneri karışabilir. Çünkü ikiside beyaz renklidir ve tek başına görünürler. Eğer bir koyda ise gördüğümüz beyaz renkli fener büyük ihtimal ile demir feneridir ama açık denizde seyir yapıyorsak, bu derinliklere demir atılamayacağı için gördüğümüz fener pupa feneri olacaktır.

Navigasyon

Bir deniz aracını yeryüzündeki herhangi bir noktadan diğer bir noktaya en kısa zamanda ve güvenilir bir şekilde yürütebilmek için yapılan işleme Navigasyon (Yön Bulma) denir. Navigasyon yapabilmemiz için çeşitli araç-gereçlere ve bir takım bilgilere sahip olmamız gerekmektedir. Bunların en başında deniz haritaları gelir. Sonrasında pusula, parelel, pergel, kalem ve silgi gelir. Bunlara ilaveten seyir gereçleri olarak; gps, radar, fenerler de kullanılır.

Deniz Haritaları

Belli bir ölçek dâhilinde ve belli bir izdüşüm sistemiyle yeryüzünün herhangi bir parçasının düzlem üzerine alınmış haline harita denir. Haritalar kafes biçiminde enlem (paralel) ve boylamlara (meridyen) bölünmüştür. Biz herhangi bir noktanın konumunu enlem ve boylamları kullanarak söyleriz.

türkiye deniz haritası

Enlem / Paralel nedir?

Ekvatora paralel olarak uzandığı düşünülen çizgilerdir. Ekvatorun kuzeyinde 90, güneyinde 90 tane olmak üzere ve birbirlerine eşit uzaklıkta geçtiği varsayılan çizgilerdir. Ekvator hattı 0˚ kabul edilirken kuzey veya güney kutbuna doğru artar ve 90˚ ye çıkar. Her derece 60 dakikaya, her dakikada 60 saniyeye bölünmüştür.

Meridyen / Boylam nedir?

Kutupları birleştiren uzunlukları birbirlerine eşit ve paralellere dik olan dairelerdir. Meridyenlerin başlangıç yeri İngiltere de bulunan greenwich’dir. 360 tane boylam vardır. Bunların 180 tanesi Greenwich’in batısındadır ve bunlara batı meridyenleri denir, 180 tanesi ise Greenwich’in doğusundadır ve bunlara da doğu meridyenleri denir. Meridyenlerde aynı paralellerde olduğu gibi derecelendirilmiştir.

1 Deniz mili kaç metredir?

Bir deniz mili ise 1852 mt dir. 1 derece 60mil, 1 dakika 1 mildir.

Merkator haritalar nedir?

Küre biçiminde dünyayı bir düzlem üzerinde gösterebilmek için merkator izdüşüm sistemi ile çizilen haritalar kullanılır. Seyir sırasında en çok bu haritalar kullanılır. Bu izdüşümde bütün meridyen-paralel ağı birbirine paralel giden iki takım çizgidir. Bütün paralel çemberler ekvatora eşit boyda alınır. Bunlar arasındaki açıklığın artması sayesinde izdüşüm, meridyen-paralel ağına ait açıları korur.

Haritalar bu sistemde hazırlanırken dünyanın yüzeyine, ekvatora teğet bir silindir geçirilir ve dünya yüzeyinin izdüşümü bu silindire alınır. Bu işlemden sonra silindir açıldığında boylamın meridyen yarı dairelerinin eşit aralıklı ve ekvatora dik aralıklı doğrular halinde belirdiği, enlemin paralel dairelerinin ise ekvatordan açıldıkça aralarındaki mesafe büyümüş olarak ve paralel doğrular halinde belirdiği görülür.

Boylamın bir derecelik uzunluğu değişik yerlerde farklı olmasına rağmen, yerküre üzerinde her yerde bir derecelik enlem yayı altmış mil uzunluktadır. Bir dakika ise bir mildir. Bu nedenle merkator izdüşümü sisteminde mesafe ölçümünde enlem ölçeği kullanılır.

Denizde tehlikelere karşı bizleri yönlendiren kardinal – yönleç olarak adlandırılan fenerler vardır. Kardinal daha yaygın bir kullanım olmasına karşın çok daha anlaşılır ve Türkçe olmasından dolayı Yönleç terimini kullanmayı daha uygun buluyoruz. Yönleçler deniz üzerinde şamandıra olarak olabildiği gibi, bir kaya parçası gibi kara parçasının üzerinde de olabilirler.

Denizde bulunan tehlikelerin (sığlık, batık vb…) seyre elverişli yönü bu işaretler vasıtasıyla sağlanır. Bu işaretler bölgedeki en derin suyun olduğu yere konurlar. Ayrıca kanal içinde kavşak, ayrılma sığlık sonu durumlarına dikkat çekmek içinde kullanılır. Yönlecin ismi ne ise orasından geçmek güvenli geçiştir. Örnek olarak, ismi batı yönleci olan bir fener gördüğümüz zaman batıdan geçmek gibi (doğusu tehlikeli). Burada neye göre batısından geçmek gibi bir soru aklınıza gelebilir. Cevap manyetik kuzeye göre olacak.

Kardinal-Yönleç ışık düzeni oldukça basit bir sistem üzerine kurulmuştur. Yönleçleri bir saat üzerine koyduğumuz zaman saat 3 doğu, 6 güney, 9 batı ve 12 kuzey olmaktadır. Yani doğu 3 kez, güney 6 kısa bir uzun (toplam 7 kere), batı 9 ve kuzey 12 kere çakmaktadır. Aşağıdaki şekilde yönlecin deniz üzerinde nasıl göründüğünü görebilirsiniz. Deniz haritalarında ise yönleci tepesinde yer alan oklar vasıtası ile tanıyabiliriz.

Bunun dışında her gördüğümüz yönleç herkes için tehlike anlamına gelmez. O yönlecin bizler için tehlikeli olup olmadığına ancak bulunduğumuz bölgenin seyir haritasına bakarak karar verebiliriz. Buna en iyi örneklerden birisi Ahırkapı sığılık şamandırası yada Fenerbahçe sığlık şamandırası olarak bilinen Digavsing’dir. Ahırkapı sığlık şamandırası güney, fenerbahçe ise batı yönlecidir. Dolayısı ile bize birisi güneyimden geç diğeri ise batımdan geç uyarısını verir. Ancak herhangi bir yelkenli tekne yada motoryat bu yönleçlerin istediği tarafından geçebilir çünkü etrafındaki sıklıklar ortalama 10-15 metredir. Dolayısı ile tehlike oluşturmaz ama büyük bir gemi için tehlikedir. Bundan dolayı bu ve benzeri durumlarda bilmediğimiz sularda seyir yapmadan önce o bölgenin portolunu (ayrıntılı deniz haritası) dikkatli bir şekilde incelenmelidir.

 

Tags: , , ,

Bir cevap yazın