Direk ve Çarmık Sistemi
Direk, pruva-pupa hattında dikey veya çok az meyilli olarak konulmuş ağaç veya metalden yapılmış bir donanım parçasıdır. Direkte kıç tarafa bakan özel oluğun içinde orsa yakasının gradin halatı geçirilmek suretiyle yelkenin direğe bağlantısı sağlanır. Yelkenin direğe düzgün olarak basılması ise ana yelken mandarının çekilmesi ile sağlanır. Mandar, yelkeni direğe basan halatlara verilen genel addır.
Çarmıh Sistemi
Direğin öne-arkaya ve sağa-sola kaymadan istediğimiz açıda sabit olarak durmasını sağlayan destek sistemine ise çarmıh sistemi denir. Çarmık ayakları direğe göre kıç tarafa doğru konumlandırıldığından direğin öne yatmasına engel olurlar. Teknenin kıç tarafına daha da yakın olan çarmıhlara ise pupa çarmıhları denmektedir. Istralyalar da temel olarak direğin pupa-pruva hattı üzerinde istenilen açıda kalmasını sağlarlar. Baş ve kıç ıstralya olmak üzere iki adettirler.
Gurcatalar
Direk üzerindeki gurcatalar ve ayaklar ise çarmık ve ıstralyaların direkle bağlantısını sağlar. Kemere yönünde direğe tespit edilmiş olan gurcatalar, direklerin rüzgarın etkisi ile bükülmesini engeller. Çarmık ve ıstralya telleri ile ayakların bağlantısı kilitler ile sağlanır. Baş ve kıç ıstralya liftin uskur ile gerilir. Buna ‘çektirme’ de denir. Çektirme bedeni döndürülmek sureti ile ucundaki çubukların kendisini vira etmesiyle ıstralyayı germiş olur.
Çarmıhlar
Direğin öne-arkaya ve sağa-sola kaymadan istediğimiz açıda sabit olarak durmasını sağlayan destek sistemine ise çarmıh sistemi denir. Çarmık ayakları direğe göre kıç tarafa doğru konumlandırıldığından direğin öne yatmasına engel olurlar. Teknenin kıç tarafına daha da yakın olan çarmıhlara ise pupa çarmıhları denmektedir. Istralyalar da temel olarak direğin pupa-pruva hattı üzerinde istenilen açıda kalmasını sağlarlar. Baş ve kıç ıstralya olmak üzere iki adettirler.
Direk üzerindeki gurcatalar ve ayaklar ise çarmık ve ıstralyaların direkle bağlantısını sağlar. Kemere yönünde direğe tespit edilmiş olan gurcatalar, direklerin rüzgarın etkisi ile bükülmesini engeller. Çarmık ve ıstralya telleri ile ayakların bağlantısı kilitler ile sağlanır. Baş ve kıç ıstralya liftin uskur ile gerilir. Buna ‘çektirme’ de denir. Çektirme bedeni döndürülmek sureti ile ucundaki çubukların kendisini vira etmesiyle ıstralyayı germiş olur.
Direk Hangi Malzemelerden Yapılır
Teknenin gövedesine bağlı, yelkenlerin havada durmasını sağlayan parçaya direk denir. Tahtadan, metalden veya kompozit materyallerden yapılabilir. Yelkenler güçlerinin önemli bir kısmını bu direğe iletirler. Direğin bu güçler karşısında formunu koruyabilmesi için direk bazı sistemlerle desteklenir. Bu sistemleri şu şekilde sıralayabiliriz.
Direkte kıç tarafa bakan özel oluğun içinde orsa yakasının halatı geçirilmek suretiyle yelkenin direğe bağlantısı sağlanır. Yelkenin direğe düzgün olarak basılması ise ana yelken mandarının çekilmesi ile sağlanır. Mandar, yelkeni direğe basan halatlara verilen genel addır.
Arma ve Yelkenleri Taşıyan Donanımlar;
Direk :
Teknenin yelkenlerinin basılması (direk tepesine çıkarılması) için, teknenin omurgasından belli bir yüksekliğe kadar dikey olarak yerleştirilmiş, genellikle alüminyum alaşımlı bir arma elemanı.
Bumba :
Yelkenin alt kısmının bağlandığı çubuk. Yelkenin alt kısmının bağlandığı ağaç veya metalden yapılmış yatay bir donanım parçasıdır. Ön kısmında kaz boynu denilen bir parça ile direğe tutturulur ve bumbanın arka kısmına bağlanan ıskota ile yelkenler kontrol edilmiş olur. Bumbanın yukarı bakan yüzünde bulunan bir oluktan yelkenin alt yaka halatı geçirilmek sureti ile yelken bumbaya bağlanır. Bumbamızın konumu, ana yelkenimizin rüzgara göre olan konumunu belirler.
Baş Istralya :
Ana direği tepesinden öne doğru geren çelik tel, arma elemanı.
Çarmık :
Direkleri yandan destekleyen çelik tel, arma elemanı. Çarmıhlar direğin sağına ve soluna konan yatay çubuklardır. Yelken direği yükseldikçe bu çarmıhların sayısı da artar. Bu çarmıhlar çeşitli tellerle gövdeye bağlanırlar ve gerilip gevşetilebilirler. Direğin sağa- sola doğru esnemesini önleyen temel sistem budur.
Son 15 yılda üretilen çoğu teknenin çarmıhları az da olsa geriye doğru bükümlüdür. Bu sayede direğin öne esnemesini önlemede yardımcı olurlar. Daha eski teknelerde bu iş için “runner” isimli ek destek telleri kullanılırdı.
Förling :
Cenovaların direk tepesine basıldıktan sonra baş ıstralya etrafında sarılarak toplanmasını sağlayan düzen.
Gurcata :
Yelkenli teknelerde direğin farklı yüksekliklerinde, çarmıkları iki yana (sancak ve iskele) açan, açılı veya açısız direğe diklemesine bağlı arma elemanı.
Iskota :
Yelkenlerin rüzgârı en uygun şekilde kullanmaları için rüzgâra giriş açılarının ayarlanmasını sağlayan halat.
Istıralyalar :
Istıralyalar teknenin başından ve kıçından çıkıp direğin üst kısmına bağlanan tellerdir. Bu teller direğin öne veya arkaya bükülmesini engellerler. Baş bodoslamadan direğe bağlı olana Baş Istıralya, Aynalıktan direğe bağlı olana ise kıç ıstıralya denir. İleri seviye yelkenciler, ıstıralyaların gerginliği ile oynayarak direği ileri veya geri büker, bu sayede yelkenin daha iyi rüzgar yakalamasını sağlarlar. Istıralya ayarları özellikle sert havada çok hassastır. Gereğinden fazla kasılmış veya gereğinden gevşek teller direğe fazladan yük bindirip direğe zarar verebilir.
Liftin :
V kilitler:
oldukça basittirler. Cem kilitlerle aynı vazifeyi görürler ancak kullanımları daha zordur. Yük altında bazen sıkışabilirler, ipi aşındırabilirler. Bu nedenle cenova arabalarının kontrolü gibi daha az yük uyugulanan alanlarda kullanılırlar.
Halatlar :
Bir teknenin, özellikle bir yelkenlinin en önemli donanımlarından biri halatlardır. Teknede çeşitli görevleri bulunur. Halatlar, doğal elyaflardan, insan yapısı elyaflardan veya suni elyaflardan yapılırlar. Aynı halatta kullanım yerine göre bu malzemeler karışık olarak kullanılabilir. Yelkenli teknelerde kullanılanlar genellikle örme halatlar ve üç kollu, dört kollu dediğimiz birbirinin üstüne bükülmüş halatlardır.
Kıç Istralya :
Ana direği tepesinden geriye doğru geren çelik tel, arma elemanı.
